Roofkunst keert na 85 jaar terug bij Orde van Vrijmetselaren
Een in de Tweede Wereldoorlog naar Duitsland verdwenen schilderij keert terug bij de Nederlandse Orde van Vrijmetselaren, de rechtmatige eigenaar. In de Tweede Wereldoorlog verbieden de nazi’s vrijmetselarij, ontbinden de organisatie in september 1940 en nemen alle bezittingen van de orde en de lokale loges in beslag. De vrijmetselarij wordt, met haar gesloten karakter van bijeenkomsten en haar vrijheidsideaal, door de bezetter als een bedreiging gezien. De bezetter ziet daarnaast de vrijmetselarij ten onrechte als een Joods complot.
Het schilderij ‘Fruitstilleven’ van de zeventiende-eeuwse schilder Johannes Bosschaert wordt in juni 1944 onder druk van het naziregime verkocht aan de Duitse rijksambtenaar dr. Erhard Göpel. Hij kocht kunst aan voor een op te richten Führermuseum. Na de oorlog keert het schilderij terug naar Nederland en komt onder beheer bij Stichting Nederlands Kunstbezit.
Het verzoek tot teruggave is gedaan door grootmeester Leonard Jonkers namens de Orde van Vrijmetselaren, daarin bijgestaan door kunsthistoricus mevrouw dr. Andrea Kroon. Zij doet onderzoek naar de vermiste museumcollectie van de Nederlandse vrijmetselaarsloges, die rond 1940 door de nazi’s werd geroofd. Veel is nog niet teruggekeerd. Waardevolle archieven en bibliotheken van de Orde zijn weggevoerd naar Duitsland. Het betreft onder meer 470 kisten aan bibliotheek- en archiefmateriaal. Ook zijn kostbare sieraden van de Orde voorafgaand aan het verbod uit het pand geroofd. Er komen instructies om alle objecten met vrijmetselaarssymboliek in het land te vernietigen, tenzij ze waardevol zijn of ze na het verwijderen van de symboliek alsnog kunnen worden verkocht. Zo gaan veel historische stukken en objecten verloren.
Op 18 augustus meldt de Minister van OCW aan de Orde van Vrijmetselaren het besluit tot teruggave van het schilderij. Vandaag wordt dat besluit openbaar. Grootmeester van de orde, Leonard Jonkers, is zeer verheugd over de terugkeer van het schilderij. “Het grote onrecht tegen onze organisatie in de Tweede Wereldoorlog kan nooit worden goedgemaakt. Maar wij zijn iedereen die aan deze teruggave een bijdrage heeft geleverd zeer dankbaar, met name mevrouw Kroon. Er is nog een lange weg te gaan. Veel van onze bezittingen zijn nog in andere handen of zijn vernietigd. En wat destijds vernietigd is keert helaas nooit meer terug.”
Het schilderij is op dit moment in bruikleen bij het Dordrechts Museum. De formele overdracht vindt later plaats.
In het Vrijmetselarij Museum (Javastraat 2b, Den Haag) is op dit moment de tentoonstelling ‘Vrijheid en Vooroordeel’ over de nazi-vervolging van de vrijmetselarij in de Tweede Wereldoorlog. Zie voor informatie Vrijmetsearijmuseum.nl
Informatie:
Paul Marselje, voorlichter, 06-10667384
Andrea Kroon, kunsthistoricus, 06-22404978